Алтынньы ыйга айылҕа киһини, дьону-сэргэни түмэр күүһэ сиргэ чугаһыыр.
Алтынньы ый алтыс ый буолар, ол аата алтыс, тумус, түмсүүлээх буол диэн өйдөбүллээх. Дьону-сэргэни кытта, ийэ сиргин кытта сөпкө алтыс диэн айылҕа анаабыт кэмэ. Алтыһар кэм, түмсэр, түмүллэр, сомоҕолоһор кэм.
Хотой Айыы аана — киһи өрөһөтө. Өрөһө киһи ис күүһүн салайар, түмэр. Түлүннэрэр эбэтэр үрэйэр.
Бу кэмнэ боотурдар мустаннар Хотой Айыыга сүгүрүйэр туому толорон күөҥ көрсөллөр, курэс былдьаьаллар, күүс холоһоллор эбит.
Хотой айыы сүрүн туома
Омугу холбуур,
Саханы тэрийэр,
Или тутуу диэн.
Суолтата:
Алтынньы ыйга кыһын саҕаланар. Бу кэмнэ улуу добдурҕа буолар: сир тоҥор, хаар чараас буолан барыы-кэлии элбиирэ.
Күнэ-дьыла.
Алтынньыга кыһыны уонна кэлэр сааһы билгэлииллэр. Алтынньы 14 күнүттэн Муус устар 14 күнүгэр диэри кэмнэри атахтаһыннараллар: сайын өттө кыһын өттө диэн. Сайын өттө кыһын өттүн батыһар.
Халлаан умайарынан кыһыҥҥыны быһаараллар. Көтөҕө түспэтэҕэ саас эрдэ хараарар. Ол аата кураан битэ.
Күһүҥҥэ дьогдьооттоох буоллаҕына, саас хойутуур.
Күһүҥҥү тибини кураан битэ дииллэр.
Биир ардахтаах, сири силимниир ардах, биир хаардаах: үөн хаара (бастакы сыарҕа хаара).
Таҥхата.
Алтынньы ый Таҥха бэһис оронугар олорор. Бу ыйга төрөөбүт киһи майгыта:
- күдэхтээх;
- көмүскэс;
- дьулурҕа;
- хоодуот;
- быһаарыныылаах;
- хаамнаах (дьиннэ олоҕурар);
- сытыы;
- чиргэл;
- уруйдаах.
Үгэстэрэ.
2-3 күнэ. Хотой Айыыны олордуу.
7 күнэ. Аартык иччитигэр алтыс.
14 күнэ. Кыһын салҕанар күнэ (Бокуруоп). Болҕомтоҕо киллэрии туома.
17 күнэ. Истээх таҥас күнэ. (Өрөппүөй).
22 күнэ. Айдаҕары олордуу.
Хотой Айыыга хайыһыы.
Уруй! Уруй! Уруй!
Түмсүүнү төрүттээччи,
Тэрээһини олохтооччу,
Далааннаах өйдөөх,
Дархан олохтоох,
Энсиилээх санаалаах,
Өрөгөй талааннаах,
Санныгар саргылаах,
Түөһүгэр телкелеех,
То5ус холбооһуннаах
Хорсун сүрэхтээх,
сүн Хаан,
сүнкэн Эрили,
Аан Тайбыыр,
Ала Мондоҕой,
Хомпоруҥ
Хотой Айыы,
Бэттэх көрөн
Мичик гын,
ДОМ!